Meme coin là gì? Một cuộc thử nghiệm tài chính hay bong bóng tulip của thời đại kỹ thuật số

Nói về những tồn tại ma quái nhất trong thế giới tiền điện tử, Meme coin chắc chắn đứng đầu. Một biểu tượng chú chó Shiba Inu có thể tạo ra giá trị vốn hóa hàng nghìn tỷ, Elon Musk chỉ cần đăng một tweet là khiến Dogecoin bay lên như tên lửa — những token sinh ra từ những trò đùa này, với những biến động giá điên cuồng và huyền thoại làm giàu, đã đập tan mặt nạ của hệ thống tài chính truyền thống.

Vấn đề đặt ra là: Liệu thứ này chỉ là bong bóng thuần túy, hay thực sự đại diện cho một loại sinh vật mới?

Chúng ta có thể đặt nó vào khung cảnh của tài chính truyền thống để soi chiếu. Bạn sẽ nhận ra rằng, Meme coin không đơn thuần là một nhân vật, mà là sự pha trộn và phóng đại tất cả những thứ bị đẩy ra ngoài lề, không được coi trọng trong thế giới tài chính truyền thống. Nó vừa là sân chơi của những khao khát đầu cơ điên cuồng, vừa là biểu tượng văn hóa cộng đồng số, thậm chí có thể là một tấm gương phản chiếu hệ thống tài chính hiện đại.

Từ góc nhìn thị trường: Vé số hay tài sản rác?

Nếu phải tìm một đối tượng tương đồng trong tài chính truyền thống, Meme coin giống gì nhất? Vé số và chip casino.

Đầu tiên là logic vé số. Những người mua vé số đều hiểu rõ: bỏ ra vài đồng, cược vào một giải thưởng gần như không thể trúng. Meme coin hoàn toàn theo cách chơi này — phần lớn người mua không quan tâm đến công nghệ, kịch bản ứng dụng hay phân tích dòng tiền (vì những thứ này hoàn toàn không tồn tại), họ chỉ tin vào một điều: sẽ có người ngu hơn, mua với giá cao hơn để lấy lợi.

Đây chính là lý thuyết “đầu cơ ngu ngốc” kinh điển, một biểu hiện hoàn hảo của thời đại số.

Tuy nhiên, khác với vé số truyền thống, Meme coin không có thời điểm mở thưởng cố định. “Kết quả” của nó là liên tục, ngẫu nhiên — có thể là một xu hướng nóng trên mạng xã hội, một lời kêu gọi của một influencer lớn, hoặc đơn giản là cộng đồng đột nhiên hưng phấn. Đường giá không còn phản ánh các yếu tố cơ bản của doanh nghiệp nữa, mà biến thành biểu đồ cảm xúc của đám đông: những câu chuyện tăng giá 500% trong chốc lát rồi “bốc hơi” xuống mức thấp nhất trong một đêm, ngày nào cũng diễn ra.

Tiếp theo là cổ phiếu “cổ phiếu ma” và trái phiếu rác. Có người nói, đây chẳng phải là “cổ phiếu ma” hay “trái phiếu rác” trong thị trường truyền thống sao? Rủi ro cao, lợi nhuận cao.

Thật ra không hoàn toàn như vậy. Cổ phiếu ma dù tệ đến đâu, vẫn có pháp nhân pháp lý đứng sau, có tài sản, có hoạt động kinh doanh (dù sắp phá sản), và phải chịu sự giám sát của cơ quan quản lý. Trái phiếu rác dù có rủi ro vỡ nợ cao, nhưng ít nhất vẫn dựa trên các tiêu chuẩn định giá dựa vào xếp hạng tín dụng, tài sản thế chấp và dự báo dòng tiền, có một khung phân tích rõ ràng.

Còn Meme coin? Phần lớn được tạo ra trên mạng phi tập trung, không có người kiểm soát rõ ràng, không có doanh thu thực, hợp đồng thông minh có thể chứa lỗ hổng, nhóm phát triển thì ẩn danh. Điều đáng sợ hơn nữa là “Rug Pull” — nhà phát triển đột ngột rút sạch tiền trong pool thanh khoản, token lập tức về 0, và bạn chẳng thể khóc than ai.

Rủi ro hệ thống cộng hưởng khiến tính đầu cơ của Meme coin đạt đến mức cao chưa từng có trong lịch sử tài chính nhân loại.

Từ góc độ văn hóa: Nó là tiền tệ xã hội

Nếu Meme coin chỉ là công cụ đánh bạc, nó đã không có sức sống mạnh mẽ như vậy. Điều khiến nó thực sự đặc biệt là: biến công cụ tài chính thành biểu tượng văn hóa và vé vào cộng đồng.

Ví dụ điển hình là “sự kiện GameStop” năm 2021. Khi đó, các nhà đầu tư nhỏ lẻ trên Reddit, trong cộng đồng WallStreetBets, đã mua vào cổ phiếu GME bị các tổ chức thổi phồng bán khống, thành công “đánh úp” các quỹ phòng hộ trên phố Wall. Trong quá trình đó, cổ phiếu GME không còn đơn thuần là chứng khoán nữa, mà trở thành biểu tượng — “Tôi là thành viên của cộng đồng WSB, tôi đứng về phía chống lại phố Wall”. Giữ GME là một tuyên ngôn về danh tính.

Meme coin đẩy trò chơi này lên mức cực hạn.

Sở hữu Dogecoin, nghĩa là bạn đồng tình với khẩu hiệu “Tiền tệ của nhân dân”, hiểu rõ meme châm biếm Bitcoin khi ra đời năm 2013, và tham gia vào một phong trào toàn cầu, đầy hài hước. Shiba Inu đã tạo ra một “SHIB Army” khổng lồ, qua các câu chuyện sinh thái phức tạp và cơ chế đốt token, khiến người nắm giữ cảm thấy thuộc về và có sứ mệnh.

Ở đây, đầu tư không còn là phân tích dữ liệu lạnh lùng nữa, mà là sự thể hiện danh tính và xây dựng cộng đồng đầy cảm xúc.

Thêm nữa là “vốn xã hội”. Trong thời đại mạng xã hội, sự chú ý là tài nguyên khan hiếm nhất. Meme coin về bản chất là biến sự chú ý tập thể thành tài chính. Một Meme coin thành công là một sinh vật có thể tự sinh sôi, lan truyền theo kiểu virus.

Phát hiện và lan truyền một Meme coin sớm không chỉ mang lại lợi nhuận tài chính, mà còn giúp tích lũy “vốn xã hội” trong cộng đồng — bạn sẽ được xem là người có tầm nhìn “nhà tiên tri” hoặc “ông vua meme” thú vị. Vốn xã hội này còn có thể đẩy giá coin lên cao hơn nữa: các hoạt động sáng tạo nội dung, meme, chủ đề thổi phồng đều vô tình tạo ra “giá trị văn hóa” cho token.

Vì vậy, vòng giá trị của Meme coin là như thế này: cộng đồng tạo ra văn hóa, thu hút chú ý → chú ý thu hút vốn → giá tăng củng cố niềm tin → niềm tin thúc đẩy thêm các sản phẩm văn hóa. Đây là một mô hình tạo giá trị từ dưới lên mà hệ thống tài chính truyền thống gần như không thể hình dung nổi.